پس از سالها انتظار، سرانجام کار عملی پروژهء بسیار مهم تاپی افتتاح گردید. پروژه ای که ناامنی و جنگ در افغانستان مانع اصلی فراراه عملی شدن آن بود و حتی حضور بیش از 120 هزار سرباز خارجی هم نتوانست زمینه ساز اجرائی شدن این پروژه گردد.
سوال اینست که در شرایط فعلی که وضع امنیتی در افغانستان بیش از همیشه نامساعد بوده و تعداد نیروهای خارجی نیز در کشور کاهش چشمگیر یافته است، چهار کشور منطقه بر بنیاد چه تضمینی تصمیم به آغاز کار این پروژه گرفتند که ناامنی در افغانستان می تواند ملیارد ها دالر سرمایه گذاری در آنرا به چالش جدی مواجه سازد؟
در این رابطه حقایق ناگفته ای وجود دارد که رسانه ها کمتر تمایل به گفتن آن دارند که مهمترین آن نقش طالبان در امنیت این پروژه است.
**
از آغاز دههء نود قرن گذشتهء میلادی که ترکمنستان به استقلال دست یافت، کمپنی های بزرگ نفتی در صدد یافتن منابع گاز در این کشور شدند و بزودی برمه های کمپنی های بریداس از کشور ارجنتاین و یونیکال از ایالات متحدهء امریکا در اعماق خاک این کشور به منابع بزرگ گاز رسید. از آن ببعد، یافتن راهی به منظور انتقال گاز این کشور به بازار های جنوب آسیا به یکی از آرزوهای بزرگ رهبران ترکمن مبدل گردید.
مسیر افغانستان می توانست به این رویا جامهء عمل بپوشاند اما جنگ های تنظیمی و سپس جنگ طالبان با حکومت مجاهدین، مانع رسیدن به این هدف بود.
کنترول طالبان بر بخش بزرگی از افغانستان به شمول تمام ولایاتی که این پایپ لاین از آن می گذشت و تامین امنیت نسبی در آن مناطق می توانست قدمی بسوی آغاز کار پروژه ای باشد که گاز ترکمنستان را از طریق خاک افغانستان به پاکستان و هند برساند. این پروژه را (تاپی) نامیدند، اما مدتی بعد از حاکمیت طالبان، امریکا با مطرح کردن مسایل تروریسم و حقوق زن و حقوق بشر با طالبان به مخالفت برخاست و با تعزیرات اقتصادی، مانع هرگونه سرمایه گذاری کمپنی های خارجی در افغانستان شد. در نتیجه کمپنی های یونیکال و بریداس نیز از بیم متهم شدن به همکاری با تروریسم و همگامی با ناقضان حقوق بشر، از تلاش دست یابی به قرارداد پروژهء تاپی دست برداشتند.
حملهء امریکا به افغانستان و سقوط رژیم طالبان این امید را بمیان آورد که شاید پروژهء تاپی عملی گردد بخصوص که تازه به قدرت رسیده ها از جمله حامدکرزی اکثرا کارمندان افغان کمپنی یونیکال بودند که در انتخاب آنها نیز زلمی خلیل زاد مشاور سابق کمپنی یونیکال نقش اساسی داشت.
اما جنگی که در اخیر سال 2001 ظاهرا به پایان رسیده بود، در سال 2003 به تدریج اوج گرفت و بار دیگر ناامنی های افغانستان مانع عملی شدن این طرح شد.
هربار که سخن از آغاز کار این پروژه بمیان می آمد، نبود امنیت در افغانستان بعنوان عمده ترین چالش فراراه آن مطرح بود و طالبان بعنوان جهتی که مانع اصلی تطبیق این طرح اند، به تدریج مورد توجه قرار گرفتند. بخصوص که حضور بیش از 120 هزار سرباز خارجی هم نتوانست به جنگ نقطهء پایان بگذارد.
ترکمنستان که در دوران امارت طالبان رابطهء نزدیکی با آنها داشت، پیشنهاد کرد تا با طالبان مذاکره صورت گیرد اما مشکل این بود که امریکا طالبان را بعنوان یک گروه تروریستی می شناخت و با آنها درگیر جنگ بود. اما امریکا اعلام نمود که بعد از سال 2014 طالبان را بعنوان گروه تروریست نمی شناسد.
زمانیکه طالبان در سال 2010 توافق نمودند تا آدرسی در یک کشور خارجی داشته باشند و بدنبال آن اعضای دفتر سیاسی شان به قطر انتقال نمود، فرصت مذاکره با آنها میسر گردید و یک نمایندهء آنان بصورت غیررسمی در عشق آباد پذیرفته شد.
از آن ببعد طالبان بصورت مستمر در جریان پیشرفت مذاکرات مربوط به پروژهء تاپی قرار می گرفتند. بعنوان مثال روزنامهء اکسپرس تریبیون در اگست سال 2012 گزارش داد که دولت افغانستان به پاكستان و هند گفته است كه برای تضمين امنيت پروژه چند ميليارد دالری پایپ لاین گاز تاپی (تركمنستان، افغانستان، پاكستان و هند) با طالبان به توافق رسيده است.
يك مقام عالی رتبه در دولت افغانستان که خواسته نامش افشا نشود به روزنامه «اكسپرس تريبون» گفته است که طالبان مسلح اطمینان داده اند که امنیت خط لوله گاز تاپی در مسیر افغانستان را برهم نمی زنند. مقام دولتی که با روزنامه اکسپرس تربیون صحبت کرده گفته که با وجود اطمینان طالبان از برهم نزدن امنیت پروژه «تاپی» قرار است که شماری از نظامیان دولتی در این مسیر مستقر شوند. به گفته این مقام دولتی، هدف از استقرار این سربازان، حصول اطمینان از امنیت مسیر عبور خط لوله گاز ترکمنستان در خاک افغانستان است.
خبرگذاری بخدی در آن زمان تلاش کرد تا عکس العمل مقامات افغان را در این رابطه جویا شود اما کسی حاضر به جواب نشد و هیچ مقامی هم این گزارش را رد نکرد.
کلید گروپ هم در ماه سرطان همان سال طی یک گزارش تحقیقی تحت عنوان پروژه «تاپی» و کشمکش های پشت پرده نوشت:
«منابع خبری در غرب افغانستان میگویند که برای تأمین امنيت پروژه پایپ لاین گاز «تاپی» که ملیاردها دالر بالای آن سرمایه گذاری شده، با طالبان توافق صورت گرفته است. در گزارش تحقیقی که کلیدگروپ در این زمینه تهیه نموده است، شماری از قومندانان محلی طالبان در ولایات غربی کشور تأیید نموده اند که آنها از هر گونه حمله بالای پروژه پایپ لاین گاز «تاپی» جلوگیری نموده و اطمینان داده اند که امنیت خط لوله گاز «تاپی» را در این حوزه برهم نمیزنند».
در این گزارش، با دو تن از قومندانان محلی طالبان در ولسوالی های کشک رباط سنگی و بالابلوک فراه مصاحبه صورت گرفته است. مولوی دستگیر، یک تن از قومندانان نظامی طالبان در ولسوالی کشک رباط سنگی هرات، می گوید از سوی مقامات دو کشور که در پروژه «تاپی» سهم دارند به آنها وعده کمک مالی شده است. وی از افشای نام این دو کشور خودداری کرد و گفت که سالانه مبلغ هنگفتی از این ناحیه به طالبان داده خواهد شد. او میگوید که طالبان به خاطر جلوگیری از هرگونه حمله بالای این پروژه در غرب افغانستان با مقامات این دو کشور به توافق رسیدهاند».
یک منبع نزدیک به دفتر قطر می گوید که شیرمحمد عباس استانکزی رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر نیز همزمان با سفر مقامات عالیرتبهء سه کشور افغانستان، پاکستان و هند به منظور افتتاح عملی این پروژه در عشق آباد بوده است. هرچند وی فقط با مقامات ترکمنستان مذاکره کرده است اما حضور وی موجب این اطمینان خاطر است که پروژهء تاپی به مشکل امنیتی جدی برنخواهد خورد.
بنابراین می توان گفت که پروژهء تاپی گذشته از تاثیرات مثبت اقتصادی و تحول در روابط افغانستان با کشور های منطقه، این امکان را نیز میسر خواهد ساخت تا مسیر احداث این پایپ لاین مبدل به منطقهء بیطرف گردد و فرصتی را پدید آورد تا مذاکرات صلح بجای کشور های خارجی و وساطت بیگانگان، در داخل خود افغانستان و با ابتکار خود افغانها آغاز گردد و به نتیجه برسد.
